Kodni tarqatish, mas’uliyat va mualliflik huquqi

26 Oktabr, 2025 97

Men ba'zi hollarda Telegram orqali o‘z kodlarimni yozib tarqataman. Ko‘pchilik bu kodlarni olib, tahrir qilib, yangi funksiyalar qo‘shib, yanada qulay va foydali qilmoqda. Bunday holatlar menga yoqadi, chunki dastur yaxshilanadi va foydalanuvchilarga qulayliklar yaratiladi. Manbani o‘zgartirmagan holda, kodni rivojlantirayotganlar bilan adovatim yo‘q — aksincha, bunday insonlar menga ilhom bag‘ishlaydi.

Lekin, tayyor kodni ayyorona olib, hech qanday o‘zgarishsiz, yangi narsalar qo‘shmasdan, men tarqatgan kodni “men tuzdim” deb tarqatadiganlar esa jahlimni chiqaradi. Bu nafaqat hurmatsizlik, balki dasturchilik kasbining mohiyatini tushunmaslikdir. Kodning manbasi va muallifi hurmat qilinishi kerak. Har bir satrda ko‘zga ko‘rinmas izlanish, vaqt va mehnat bor, shuni tan olish muhim.

Men yozgan kodni ishlatish foydalanuvchining ixtiyorida. Har bir foydalanuvchiga alohida ko‘rsatma berishim shart emas. Biroq, ba’zi odamlar shunday yozadi: “Siz tuzgansizku, siz bilasiz, qanday ishga tushuraman?” — bu tabiiy. Ammo esda tutish kerakki, kodni ishlatish mas’uliyati foydalanuvchida, men esa uni tarqatish orqali imkoniyat yaratganman. Har bir dasturchi o‘z bilimi va qobiliyati bilan ishlashni o‘rganishi lozim.

Dasturchilik olamida “chala dasturchilar” ham mavjud. Ular tarqalgan kodlarni o‘zlashtirib, arzimagan 5–10 ming so‘mga sotadi yoki 10–20 ming so‘mga bot ochib berish kabi xizmatlar ko‘rsatadi. Bu holatlar ko‘pincha kodni to‘liq tushunmasdan amalga oshiriladi. Ularning maqsadi — tayyor ishni tezda pulga aylantirish. Bu esa dasturchilikning asl ruhiga to‘g‘ri kelmaydi. Men bu yerda shaxsiy masala haqida gapirmayapman; buni umumiy holat sifatida qayd etmoqchiman.

Shuningdek, mualliflik huquqi masalasi ham muhim. Chet elda dasturchilar va yaratuvchilar o‘z ishini huquqiy himoya qilishga o‘rgatilgan va qadrlanadi. Kod, dastur yoki botning muallifi aniq ko‘rsatilishi, tarqatish shartlari belgilanishi va hurmat qilinishi talab qilinadi. O‘zbekistonda esa bu jihat hali kam qadrlanadi. Ko‘p hollarda, tayyor ishni o‘zlashtirish va manbasiz tarqatish odatiy holga aylangan. Bu esa dasturchilik madaniyatining rivojlanishiga xalaqit beradi.

Haqiqiy dasturchi — faqat kod yozuvchi emas, balki:

• o‘zining va boshqa dasturchilarning ishiga hurmat qiladigan,

• kodni rivojlantiradigan va yaxshilaydigan,

• foydalanuvchi mas’uliyatini tushunadigan,

• mualliflik huquqini hurmat qiladigan,

• muammoni tahlil qilib, o‘z yechimini topadigan inson.

Shu nuqtai nazardan, dasturchilik nafaqat texnik jarayon, balki tafakkur, izlanish va ijodkorlik bilan uyg‘unlashgan san’atdir. Kodni yaratish va tarqatishda hurmat, halollik va mualliflik huquqini saqlash esa haqiqiy dasturchining ajralmas qismi hisoblanadi.

• Oldingi
• Barchasi